Astrid Fokkema onderzoekt 'mansplaining'

Een professionele golfster staat op een driving range verschillende golfslagen te oefenen als ze ongevraagd advies krijgt van een man. Wat volgt is een ongemakkelijke conversatie, een treffend voorbeeld van wat we mansplaining noemen: een man die een vrouw ongevraagd vertelt hoe ze iets moet aanpakken zonder dat hij enig idee heeft van haar kennis en vaardigheden. Zoek op Youtube op ‘A Man Tried To Mansplain Golf’.

Onbewuste aannames

Astrid Fokkema is dol op leren. Ze deed een bachelor Engels en een onderwijs traineeship in Leiden, gaf Engels op een middelbare school en voltooide in totaal vier masters. Ze doceert communicatie bij Fontys Academy for Creative Economy in Tilburg en schreef een promotievoorstel dat door de NWO is gehonoreerd met een promotiebeurs.

Astrid: ‘Mijn onderzoek gaat over bias, een Engels woord dat je het beste kunt vertalen als een onbewuste aanname.’ Het kent allerlei vormen. Zo heb je ook ‘momsplaining’, waarbij de ene moeder de andere ongevraagd vertelt hoe ze haar kind moet opvoeden, en ‘whitesplaining’, waarbij een wit persoon aan een zwart persoon uitlegt hoe racisme werkt. De gemene deler is dat er sprake is van een valse aanname van autoriteit.’

Bias meten

Bias beïnvloedt ons gedrag en onze communicatie zonder dat we er erg in hebben, aldus Astrid. ‘Mijn doel is bias te meten in de communicatie, zowel bij de zender als de ontvanger, en te bekijken wat de gevolgen ervan zijn. Ik hang mijn onderzoek vooral op aan het mansplainen.

Uit eerder gedaan onderzoek weet ik er al het nodige van. Zo is er geen bewijs voor de stelling dat mannen per se denken meer te weten dan een vrouw. Wel lijken vrouwen in het algemeen ongevraagd advies eerder op te vatten als een belediging dan mannen, of dat advies nou van een man komt of van een vrouw. Dat roept bij mij dan weer een vervolgvraag op: waarom vinden vrouwen zo’n uitleg eerder beledigend? Verder weten we uit onderzoek dat mannen over het algemeen hun eigen intelligentie hoger inschatten dan vrouwen hun intelligentie inschatten, en dat ze zelfverzekerder zijn. De vraag is: waarom is dat?’

Verschil in communiceren

Waarom mannen soms ongevraagd advies geven aan vrouwen weet Astrid (nog) niet. ‘Misschien bedoelen ze het helemaal niet verkeerd en zijn ze enthousiast over het onderwerp. Over het algemeen vinden mensen het immers leuk te vertellen over dingen die ze weten. En mogelijk vragen ze zich niet af of de ander zit te wachten op hun ongevraagde advies.’

Kan het te maken hebben met de verschillende manier van communiceren van mannen en vrouwen? ‘Daar is het nodige geschreven en veel ervan is onzin', zegt Astrid. 'Neem het boek “Mannen komen van Mars, vrouwen komen van Venus.” Een hoop aannames, op lucht gebaseerd en amper wetenschappelijk onderbouwd. De manier waarop mannen en vrouwen communiceren verschilt veel minder dan de meeste mensen denken.’

Flirt of iets anders?
Sinds ze weet dat ze een promotieonderzoek gaat doen naar mansplaining krijgt Astrid uit haar omgeving steeds vaker voorbeelden doorgespeeld. ‘Van mijn zus bijvoorbeeld. Die was in de bibliotheek een presentatie aan het voorbereiden toen een man haar vroeg wat ze aan het doen was. Vervolgens vertelde hij haar in detail hoe ze het moest aanpakken. Was het een flirt of toch echt goed bedoeld advies? Dat is niet duidelijk. Wel is duidelijk dat hij geen idee had wie mijn zus was en wat ze kan en doet. Best eigenaardig, toch?’

Intussen krijgt de onderzoeksopzet steeds meer gestalte. ‘Ik wil er hoe dan ook studenten bij betrekken, al weet ik nog niet precies hoe. Misschien als onderzoeksassistenten. Verder lijkt het me leuk om een vak Miscommunicatie te ontwikkelen. Dat lijkt me een nuttig vak. Ken je nog die reclame van Jumbo rond het WK Voetbal in Qatar waarmee ze de plank volledig missloegen? Die werd teruggetrokken. Dat is een dure grap. Als je je bewust bent van de voetangels en klemmen in communicatie, kun je jezelf een hoop geld en narigheid besparen.’

Communicatie lijkt de laatste jaren steeds meer beladen. Astrid: ‘Mensen hebben soms het gevoel dat ze op eieren moeten lopen en reageren soms defensief. Zo van: ‘Je mag tegenwoordig ook niks meer zeggen.’ Ik hoop dat mijn onderzoek bijdraagt aan meer wederzijds begrip. Als je weet waar gevoeligheden liggen kun je daarmee rekening houden, bijvoorbeeld door net wat andere woorden te kiezen.’