Verbeteren van teamprofessionalisering in het hbo: Een actiegerichte aanpak in zes stappen

Docenten werken steeds vaker in teamverband. Toch zien we dat professionalisering van docenten vaak een individuele benadering heeft en vindt professionele ontwikkeling regelmatig los van de dagelijkse werkpraktijk plaats. Terwijl de meeste docenten, in de dagelijkse onderwijspraktijk, juist graag van en mét elkaar leren. Daar kan deze actiegerichte aanpak verandering in brengen.

Vraagstukken
Anne-Marie Kuijpers heeft in het project vooral bijgedragen vanuit haar ervaring als leidinggevende en procesbegeleider in het werken met en ondersteunen en begeleiden van teams. Eerder heeft ze (actie-)onderzoek gedaan bij het lectoraat Dynamische talentinterventies naar Talent in teams  en kon ze die kennis en ervaring inbrengen in het onderzoeksproject en in het werken met de teams.

Het lijkt zo gemakkelijk, maar docentprofessionalisering in teams gaat vaak niet zo eenvoudig als gewenst. Onderwijsinstellingen worstelen met vraagstukken en komen er niet uit. Anne-Marie heeft daar haar eigen gedachten over en ziet het zo: ‘Het eerste waar ik aan denk bij deze worsteling is de ruimte pakken en/of maken om ‘het er samen over te hebben’. Met ruimte bedoel ik zowel de tijd om elkaar te ontmoeten als de ruimte in je hoofd: even tempo verlagen en reflecteren. En daarnaast zie ik dat het moeite kost om los te komen van de onderwijsinhoud en op een hoger abstractieniveau  een gezamenlijke leervraag of -thema te formuleren.’

Actiegerichte aanpak
Tijdens het project begeleidde Anne-Marie twee teams van Fontys hogeschool die ze vooraf niet kende, waardoor ze met open blik kon starten. De twee teams waren op verschillende manieren interessant voor haar. Het eerste team was interessant omdat het een soort gelegenheidsteam was, bestaande uit mensen die allemaal ook in ander een team zitten. Bij dit team heeft ze de interventie voorbereid en de procesbegeleiding op zich genomen. Het andere team, een vast onderwijsteam in een technisch instituut, was interessant omdat ze heel graag werkt met mensen met een technische achtergrond. Bij dit team nam ze de interviews af ten behoeve van de diagnosefase.

Teamprofessionalisering bestaat uit zes stappen. Na de verkenningsfase, is de eerste stap de diagnosefase. In deze fase inventariseert het team wat zij gezamenlijk precies willen oppakken en leren en wordt in kaart gebracht hoe er nu samen wordt geleerd, door te kijken naar:
1) de teamleerprocessen; 
2) de bevorderende condities in het team, de teamleden en de leer-werkomgeving;
3) hoe het team samen werkt en leert. Deze stap resulteert in een beknopt teamportret.

Kijkkader
Op basis van literatuurstudie is een kijkkader ontwikkeld. Dit kijkkader bestaat uit een input – proces – output model. Het model uit het kijkkader is de inhoudelijke kapstok voor de diagnose.

In de diagnosefase was het kijkkader nieuw voor Anne-Marie. “Aspecten ervan waren al wel bekend bij mij, maar het op deze manier expliciteren van het onderdeel teamleerprocessen (tussen input en output) was nieuw voor mij. In de interventie heb ik mijn kennis van en ervaring met teams ingebracht.” Als facilitator heeft dit kijkkader haar weer inzichten gegeven in de realiteit van docententeams en hoe ze hierin als procesbegeleider een bijdrage kan leveren: teams helpen om tot de kern te komen en, wat heel belangrijk is, keuzes te maken in wat wel en niet (nu) op te pakken. Daarnaast is ze zich als leidinggevende in het hoger onderwijs weer meer bewust van de dynamiek van docenten en docententeams en het belang om een rol te pakken als leidinggevende, in leren en professionaliseren. Dit kan ze breed uitdragen in haar huidige functie waarin ze leiding geeft aan leidinggevenden.

Leuk, leerzaam en verrijkend
Door mee te doen en de stappen te volgen was er voor de teams meer prioriteit voor leren en professionaliseren, was er tijd met en voor elkaar en kwam er meer richting in werkzaamheden. De teams waren positief over wat dit hen opleverde. Het teamprofiel dat naar voren kwam gaf de teams meer zicht in hun kenmerken en dynamieken, waarna ze gerichter verbeteringen konden oppakken. Bovendien werd het team dat in de interventie mee deed nog een stap verder geholpen in concrete acties.

Samenwerken met andere hogescholen (en lectoraten) blijkt zowel leuk als leerzaam te zijn. Anne-Marie vond het ook verrijkend om op deze manier een inkijkje te krijgen bij docententeams van ander hogescholen. Naast dat er veel herkenbaar is, komen ook (cultuur)verschillen naar boven.

Vervolgstappen Fontys
Alle resultaten van het project worden meegenomen in het Fontys programma Wendbare Professionals en door team Learning & Development van de dienst HR&O. Anne-Marie raadt andere facilitators en teams aan om meer stil te staan bij teamprofessionalisering: ‘Geef meer prioriteit en -tijd aan teamleren. Dit is typisch iets wat voelt als vertragen (in de hectiek van alledag), maar wat tot veel en mooie versnelling gaat leiden. Daarnaast draagt het bij aan teamontwikkeling, wat ook in het dagelijks werk doorspeelt. Het vergt een soort discipline om er tijd voor te nemen, die je aan een teamlid of begeleider of leidinggevende zou kunnen toewijzen. Daarnaast is naar mijn mening de ervaring van (samen) leren, inclusief worstelingen, van cruciaal belang om een rol te kunnen spelen in het leren van onze studenten.’